Wpływ jedzenia na ciało i umysł – Dr Partap Chauchan

Kiedy mówi się o jedzeniu i odżywianiu, zazwyczaj używa się takich terminów jak „kalorie” czy „kilodżule”, „węglowodany”, „zawartość białka”, „witaminy i minerały”. Ten sposób mierzenia jest trudny do zrozumienia i stosowania samodzielnie w codziennym życiu. Ajurwedyjska wiedza o komponowaniu diety oparta jest na smakach (rasa) i właściwościach jedzenia (guṇa), według których określa się wartość odżywczą poszczególnych pokarmów i ich działanie na organizm. Kiedy uwzględnimy te wskaźniki, osiągnięcie i zachowanie normalnej wagi ciała stanie się proste.

Jedzenie ma różnorodny wpływ na ciało i umysł. Możesz to zaobserwować na własnym przykładzie, dlaczego inaczej czujesz się fizycznie i psychicznie po spożyciu takich albo innych potraw. Podstawowe różnice wynikające z zawartości pięciu podstawowych elementów w jedzeniu, przetwarzanie go itd. Sprawiają, że substancje w odmienny sposób oddziałują na organizm.

Według Caraka Saṃhity oddziaływanie to określa osiem czynników jakościowych:
• Natura (prakṛti). Niektóre pokarmy są ciężkie, inne lekkie, niektóre wilgotne, inne suche. Jedzenie ciężkie, tłuste i oleiste ma inne oddziaływanie niż suche i lekkie. Ciężkiego (potrawy smażone, słodycze, jogurty, sery) należy spożywać mniej, lekkiego (zupy, sałatki i owoce) więcej.
• Przetwarzanie (karaṇa). Przetwarzanie i obróbka jedzenia zmieniają jego oddziaływanie. Wchodzi w to: smażenie, gotowanie na parze, pieczenie, użycie przypraw, słodzenie, rozcieńczanie, suszenie czy rozdrabnianie. Produkty surowe są łatwiejsze do strawienia po ugotowaniu ich z różnymi przyprawami. Świeże jedzenie ma więcej wartości odżywczych
niż paczkowane, puszkowane czy mrożone.
• Komponowanie (saṃyoga). Połączenie dwóch różnych składników może stworzyć kombinacje o zupełnie innych właściwościach, niż mają poszczególne składniki osobno. Na przykład mleko (słodkie) i sok pomarańczowy wytworzą smak gorzki albo kwaśny. Dosypując sól czy przyprawy, które same w sobie mogą być mdłe, można nadać potrawie
zapach i intensywny smak.
• Ilość (rāśi). Wielkość porcji i proporcjonalny udział różnego typu jedzenia w spożywanym pokarmie są bardzo ważne. Na przykład rezultatem spożycia zbyt dużej ilości słodkich i ciężkich potraw może być niestrawność, kwaśne potrawy mogą doprowadzić do nadkwasoty, a słone spowodować wymioty.
• Miejsce pochodzenia (deśa). Ważną rolę odgrywa również miejsce, gdzie rośnie dany produkt. Te same produkty rosnące w różnych miejscach i w innym otoczeniu będą miały różne właściwości. Rodzaj ziemi, temperatura, ilość deszczu i wilgotność powietrza mają wpływ na wartości odżywcze i smak. Zioła i warzywa rosnące w wilgotnym klimacie są trudniejsze do strawienia (cięższe) niż te, które rosną w suchym i wietrznym otoczeniu (lekkie).

• Czas (kāla). Znaczenie ma pora roku, w którym dana roślina (pożywienie) rosła, jak również pora dnia, kiedy jest spożywana, czas, jaki upłynął po jej przygotowaniu oraz aktualna pora roku (nie służy zdrowiu jedzenie gorących potraw latem, a zimnych zimą).

• Konsument (upayoktṛ). Osoba, która je, jest także jednym z czynników. Efekt wewnętrzny, jaki wywrze na nią dane pożywienie, zależy od jej typu konstytucyjnego, wieku, siły układu trawiennego, przyzwyczajeń żywieniowych i stanu emocjonalnego. Ostre, pikantne potrawy są dobre dla typu kapha, ale mogą przysporzyć problemów typowi pitta. Niektóre produkty mogą być dobre dla młodych ludzi, ale zakłócą trawienie u starszej osoby.

• Wskazania dietetyczne (upayoga-saṁsthā). To samo jedzenie ma różne oddziaływanie w zależności od tego, czy spożywa się je według zasad prawidłowego żywienia, czy nie. Czynniki wpływające na efekt, jaki wywiera pokarm na ciało i umysł, łatwiej zrozumieć, kiedy poznamy klasyfikację cech pożywienia. Nawiązuje ona do teorii pięciu podstawowych elementów (pañca mahābhūta).

W jedzeniu, ziołach i lekach ziołowych pięć elementów reprezentowanych jest w postaci:
• smaku (rasa),
• właściwości (guṇa),
• działanie (vīrya),
• smaku potrawiennego (vipāka),
• unikalnego działania (prabhāva).

Jedzenie zazwyczaj klasyfikuje się według smaku i właściwości. Zioła — w zależności od smaku (rasa), ale bardziej z uwagi na działanie (vīrya) i smak potrawienny (vipāka) oraz działanie unikalne (prabhāva). Cechy te mogą tworzyć niezliczone kombinacje.

Fragment z książki „Ajurweda. Jak dbać o siebie i być zdrowym” – dr Partap Chauhan, Wyd. Virgo 2014