Koncepcja 6 smaków w ajurwedzie. Rasa, virya i vipaka ~ Agnieszka Wielobób
Rasa
Sanskrycki termin Rasa oznacza smak. Jest to pierwsze wrażenie jakie mamy, kiedy pożywienie dotknie powierzchni języka. Aby możliwe było wyczucie smaków, język musi być wilgotny. Dlatego też w filozofii ajurwedy uznaje się, że woda jest matką wszystkich smaków, gdyż bez niej ich postrzeganie nie byłoby możliwe. Jedzenie posiada różne fizyczne właściwości, takie jak: kolor, kształt czy fakturę, ale to smak sprawia, że przyzwyczajamy się do konkretnych produktów. Ajurweda skupia się jednak na tym jak wykorzystać smak, który w konkretny sposób oddziałuje na nasze ciało w dążeniu do idealnej harmonii i równowagi organizmu. W ajurwedzie wyróżniamy 5 podstawowych, wszystkim znanych smaków, takich jak: słodki, słony, kwaśny, ostry i gorzki oraz jeden mniej znany i często pomijany – cierpki. W sumie zatem jest ich 6. Każdy pokarm jest kombinacją dwóch z pięciu podstawowych elementów (powietrze, eter, ogień, woda, ziemia). Określony smak pobudza również konkretne właściwości spośród 20 właściwości, o których pisałam w poprzednim poście. Poniższa tabelka prezentuje związek między 6 smakami (rasa), 5 elementami (Pancha MahaBhutas) i 6 najważniejszymi z 20 właściwości.
| Smak | 5 elementów | 20 właściwości |
| Słodki | Ziemia + woda | Oleisty, ciężki, zimny |
| Kwaśny | Ziemia + ogień | Oleisty, lekki, gorący |
| Słony | Woda + ogień | Oleisty, ciężki, gorący |
| Ostry | Powietrze + ogień | Suchy, lekki, gorący |
| Gorzki | Powietrze + eter | Suchy lekki, zimny |
| Cierpki | Powietrze + ziemia | Suchy, ciężki, zimny |
Smak słodki powstaje ze złożenia elementu ziemi i wody. Elementy te są budulcem masy ciała, wszystkich jego komponentów, umożliwiają również jego nawilżenie odpowiednich tkanek w organizmie. Jeżeli jednak jemy zbyt dużo słodkiego w części przypadków zaczynamy tyć, co równoznaczne jest ze zwiększeniem się kaphy w ciele. Słodki również wzmaga zimno, stąd osoby o doszy kapha nie powinny go spożywać w nadmiarze. Smak ostry jest połączeniem żywiołu powietrza oraz ognia. Powietrze rozumiemy m.in. jako jakość suchości i lekkości, a ogień – gorąca. Spożywając dużo ostrego będziemy tym samy wzmagali wyżej wymienione jakości w organizmie. Znając powiązania między smakami a 5 elementami oraz między smakami a właściwościami możemy dostosować dietę do naszych potrzeb (np. do leczenia naszych problemów zdrowotnych).
Smaki w diecie ajurwedyjskiej wykorzystywane są do zmniejszania lub zwiększania danej właściwości, przez co zmieniają dynamiczną równowagę dosz. Każdy produkt posiada jeden bądź kilka smaków. Jeżeli jest więcej niż jeden smak danego produktu to zawsze jeden z nich jest smakiem dominującym. Przykładowo: jak podają T. Yarema, D. Rhoda oraz J. Brannigan w książce pt.: „Eat-Taste-Heal. An Ayurvedic guidebook and cookbook for modern living”, czosnek zawiera każdy ze smaków, za wyjątkiem słonego, ale jego dominującym smakiem jest ostry.
Virya
Pierwszy moment zetknięcia się pożywienia z językiem i wrażenie jakie odczuwamy nazywamy smakiem. Po chwili, kiedy produkt dostanie się do żołądka, czujemy albo zimno, albo ciepło. To odczucie nazywane jest Virya. Chłód lub gorąco możemy odczuwać w ustach bądź w żołądku. Poniższa tabelka przedstawia zależność między rasa a virya
| Rasa | Virya | Prabhav |
| Słodki | Zimna | Miód – gorąca |
| Kwaśny | Gorąca | Cytryna – zimna |
| Słony | Gorąca | Tamari – zimna |
| Ostry | Gorąca | Cebula – zimna |
| Gorzki | Zimna | Kurkuma – gorąca |
| Cierpki | Zimna | Granaty – gorąca |
Spożywanie w nadmiarze produktów słodkich, gorzkich czy cierpkich będzie wychładzało organizm. Z kolei smaki kwaśny, słony oraz ostry będą wytwarzały gorąco. Prabhav są to tzw. wyjątki od reguły, co oznacza, że dany produkt posiada specyficzne działanie bez względu na rasa (smak).
Vipaka
Podczas trawienia pożywienie ulega wielu przemianom i działaniom odpowiednich enzymów trawiennych. W konsekwencji 6 smaków redukuje się tylko do 3 smaków potrawiennych – vipaka. Są nimi: słodki, kwaśny oraz ostry. Tak więc smaki (rasa) słodki i słony ma słodki smak potrawienny (vipaka), kwaśny ma kwaśne vipaka, a ostry, gorzki i cierpki mają ostre vipaka. Poniższa tabelka prezentuje zależność między rasa a vipaka.
| Rasa | Vipaka |
| Słodki | Słodka |
| Kwaśny | Kwaśna |
| Słony | Słodka |
| Ostry | Ostra |
| Gorzki | Ostra |
| Cierpki | Ostra |
Podsumowując, pierwsze wrażenie powstałe przy kontakcie pożywienia z językiem to rasa, czyli smak. To co odczuwamy w następnej chwili to virya. Jest to chłód bądź gorąco spożywanego przez nas pokarmu. Gdy jedzenie zostanie strawione miazga pokarmowa, która powstaje ma smak (potrawienny) słodki, kwaśny bądź ostry. Znając te zasady, możemy w prosty sposób dobierać pokarmy tak, by jak najlepiej zharmonizować swoje ciało i umysł.
Agnieszka Wielobób jest nauczycielką jogi i medytacji, wykładowczynią jogi na uczelniach wyższych, autorką 2 książek oraz mamą i żoną. Przez 9 pierwszych edycji studiów podyplomowych o ajurwedzie (GWSH Katowice) wykładała tam „Dietetykę ajurwedyjską”.
Blog Agnieszki o jodze (i informacje o jej warsztatach i zajęciach): agnieszkawielobob.pl.