Rola dosz w powstawaniu choroby ~ Partap Chauhan

Kanały, tkanki i odpady przemiany materii są ważnymi wskaźnikami dobrego zdrowia, lecz najważniejszym są trzy dosze. Jeśli dosze są w równowadze [charakterystycznej dla danej osoby, nie tej samej dla wszystkich; przyp. redakcji], to ogień trawienny działa właściwie i organizm jest w równowadze. Jeśli następuje wzrost którejkolwiek z dosz, ogień trawienny może się zaburzyć i zaczyna się produkcja toksyn, która z kolei zaburza funkcjonowanie wszystkich tkanek, kanałów i systemu usuwania odpadów. Właśnie w ten sposób dosze bezpośrednio lub pośrednio odpowiedzialne są za każdą nierównowagę w organizmie.

Inne elementy ciała nie mogą same z siebie niezależnie być przyczyną choroby, nawet jeśli wydaje się, że tak jest. Mogą wpływać na równowagę dosz, ale choroba nie pojawi się, dopóki któraś z dosz nie wzrośnie. Dlatego zachowanie równowagi pomiędzy doszami jest najważniejsze dla zdrowia, a do przepisania właściwej terapii niezbędna jest całościowa wiedza na ich temat.

Pomimo wyraźnych objawów nie zawsze jest oczywiste, która dosza jest w nierównowadze. Rozpoznanie wzrostu którejś z nich nie zawsze jest możliwe tylko po symptomach fizycznych, które czasami mogą być mylące. Nieodpowiednia terapia podjęta bez badania, zamiast doprowadzić do równowagi, może spowodować jeszcze większy wzrost danej doszy.

Na przykład powodem przeziębienia (pratiśyāya) nie zawsze jest wzrost doszy kapha, chociaż objawy to katar i zatkany nos. Istnieje wiele rodzajów przeziębienia spowodowanych wzrostem doszy pitta. Jeśli wywiad lekarski nie jest przeprowadzony odpowiednio, może się wydawać, że terapia rozgrzewająca (anty-kapha) będzie odpowiednią metodą leczenia. Lecz jeśli przyczyny choroby związane są z pitta, taka terapia tylko pogorszy sytuację, ponieważ spowoduje dalszy wzrost tej doszy. Bardzo często trudno jest rozpoznać, której doszy jest za dużo. Dzieje się tak czasem, ponieważ istnieje jeszcze jeden stan — ukrycia doszy, zwany āvaraṇa.

Ukrycie doszy (āvaraṇa)

Ukrycie dotyczy doszy vata. Chodzi o sytuacje, kiedy vata jest zaburzana przez nierównowagę innych dosz. Na przykład vata wzrasta, ponieważ blokuje się krążenie w wyniku jakiegoś problemu z funkcjonowaniem tkanek lub systemu wydalania odpadów.

Czasami jest w to zaangażowany tylko jeden rodzaj energii, na przykład w nosie, gardle, uszach — prāṇa vāta, czy w żołądku, dole brzucha, organach rozrodczych — udāna vāta itd., ale może zablokować krążenie w pozostałych miejscach i funkcjach, którymi rządzi vata.

Kiedy wiemy, która dosza jest podwyższona, leczenie jest proste, lecz trzeba zawsze wziąć pod uwagę ten ukryty czynnik i stawiając diagnozę, pamiętać o istnieniu āvaraṇa. W przeciwnym razie można utrudnić proces leczenia, ponieważ prawdziwa przyczyna choroby może nie zostać rozpoznana.

Jeśli czynnikiem chorobotwórczym nie jest vata, właściwe leczenie polegać będzie na usunięciu blokad, które doprowadziły do zaburzenia vata. Złagodzenie vata w tej sytuacji nie zapewni całkowitego powrotu do zdrowia, ponieważ jest tylko wyleczeniem objawów, a nie przyczyn choroby. Tak czy inaczej leczenie musi objąć doprowadzenie do równowagi energii vata i należy wziąć pod uwagę stan ukryty.

Kiedy vata jest ukryta pod objawami innych dosz, będą one przejawiać się charakterystycznymi dla tych dosz symptomami. Na przykład kiedy vata jest przykryta przez kapha, objawy będą jak przy zaburzeniach kapha, czyli ciężkość, rozleniwienie, przeziębienie, kaszel i zaparcia. Jeśli vata będzie ukryta w tkance mięśniowej (māṁsa dhātu), objawy mogą przyjąć postać czyraków, trądziku, obrzęków i opuchlizny w połączeniu z nasileniem wszystkich innych symptomów vata.

Szczególne znaczenie doszy vata

Ze wszystkich trzech dosz vata jest najważniejsza. Odpowiada za każdy ruch w ciele, zarządza przepływem wszystkich płynów i odpadów. Nawet przemieszczanie się pokarmu w układzie trawiennym (prowadzące do powstawania dosz, tkanek i produktów przemiany materii) to działanie vata. Jest ona również odpowiedzialna za funkcjonowanie poszczególnych części ciała oraz innych dosz.

Dlatego bardzo ważne jest, by funkcjonowała prawidłowo. Wzrost vata powoduje powstanie około osiemdziesięciu różnych chorób (dosza pitta może spowodować czterdzieści, kapha — dwadzieścia). Niezrównoważona vata może wywołać bardzo poważne zaburzenia fizyczne.

Współczesny styl życia szczególnie sprzyja wzrostowi tej doszy, ponieważ podróżowanie, późne chodzenie spać oraz nieustabilizowany i nerwowy tryb życia stały się naszą codziennością. Dlatego jeśli chcemy mieć dobre zdrowie, musimy zadbać o zachowanie vata w równowadze. Mając świadomość tego, co powoduje jej wzrost, należy zawczasu temu zapobiegać.

Wzrost dosz

Wzrost dosz może być spowodowany zmianami w stylu życia, w diecie albo w codziennej aktywności. Możemy odczuwać niechęć do pewnych rodzajów jedzenia i aktywności, które prowadzą do wzrostu dosz, i ochotę na jedzenie i aktywności o przeciwnych właściwościach, np. kiedy występuje wzrost kapha, jednym z sygnałów może być niechęć do słodyczy i ciężkiego jedzenia (tłuste, smażone potrawy i nabiał), zamiast tego występuje potrzeba zjedzenia czegoś lekkiego i niezbyt tłustego. Jeśli natomiast wzrasta pitta, może pojawić się niechęć do jedzenia gorącego, pikantnego, kwaśnego i słonego, a chęć na zimne jedzenie i napoje.

Symptomy wzrostu dosz zależą od tego, jaka to dosza, i odpowiadają tym częściom ciała, za które odpowiedzialna jest dana dosza. Jeśli wzrośnie vata, objawami będą: bóle brzucha, kłopoty z trawieniem i tworzenie się gazów. Jeśli wystąpi wzrost pitta: pieczenie w żołądku, podrażnienie skóry, problemy z krwią. Wzrost kapha przejawi się ciężkością, rozleniwieniem i ospałością oraz odkładaniem się śluzu w klatce piersiowej, gardle i nosie. Objawy te mogą występować indywidualnie lub łącznie.

Kiedy tylko zauważa się wzrost którejś doszy, należy podjąć działania, by przywrócić ją do równowagi. Można to osiągnąć przez zmianę diety czy aktywności mających właściwości przeciwne do właściwości doszy będącej w nierównowadze. Jest to łagodna metoda, należy tylko uważać, by nie zakłócić funkcjonowania pozostałych dosz.

Zrównoważenie lub zwiększenie odpowiedniej doszy można czasami osiągnąć przez podwyższenie innej doszy. Na przykład kiedy jest podwyższona kapha, wzmocnienie pitta może ją zrównoważyć. Metoda ta jest jednak ryzykowna, gdyż może doprowadzić do wyprowadzenia pitta z równowagi. Dlatego preferowane są raczej metody, które bezpośrednio zrównoważą daną doszę.

Fragment z książki „Ajurweda. Jak dbać o siebie i być zdrowym” – dr Partap Chauhan, Wyd. Virgo 2014